U podnóża Gór Sanocko Turczańskich, na obrzeżach powiatowego miasta Sanoka, nieopodal charakterystycznego przełomu Sanu, położony jest jeden z najpiękniejszych parków etnograficznych w Karpatach – Skansen w Sanoku – Muzeum Budownictwa Ludowego

Skansen w Sanoku – Podstawowe informacje

Muzeum założone w 1958 r. prezentuje ludową kulturę grup etnograficznych zamieszkujących przed II Wojną Światową tereny Pogórzy oraz wschodnią część polskich Karpat, czyli Bieszczady i Beskid Niski. Zawiera na obszarze 38 ha wspaniałe pamiątki świadczące o mocno zakorzenionej tradycji budownictwa ludowego na wyżej wymienionych obszarach. Jest to niesamowite dziedzictwo dla współczesnych, nie zawsze znających tragiczną historię Karpat.

  

Park podzielony jest na pięć sektorów, z których każdy odpowiada innej grupie etnograficznej. Łemkowie oraz Bojkowie to grupy ruskie, natomiast Pogórzanie stanowią grupę polską. Dolinianie z kolei to grupa pochodzenia polsko – ruskiego. Teren Parku Etnograficznego zawiera również trzy dodatkowe sektory: dworski, naftowy oraz małomiasteczkowy. Pierwszy z nich obejmuje XIX wieczny dwór drewniany, pochodzący ze wsi Święcany koło Biecza oraz spichlerz dworski. Sektor naftowy przedstawia obiekty oraz urządzenia pozostałe w wyniku likwidacji kopalń na terenach Beskidu Niskiego, Bieszczadów Zachodnich oraz Pogórzy Karpackich. Sektor ma na celu przedstawienie historii wydobywania ropy naftowej na interesujących nas terenach. Dodam że na terenie Podkarpacia, wciąż wydobywana jest jeszcze ropa naftowa. Ostatni sektor małomiasteczkowy, to rekonstrukcja typowego miasteczka galicyjskiego z przełomu XIX i XX w. wielokulturowego, zaściankowego, niepowtarzalnego …

 

Skansen w Sanoku – Rozpoczynamy zwiedzanie

Rozległy plac wyłożony kostką brukową i niewielkie domki ułożone w prostokąt … po środku kamienna studnia a nad nią drewniany daszek i kilka latarni oraz niewielkich kramików. Przyglądam się z ciekawością dawnej zabudowie … to Rynek Miasteczka Galicyjskiego, z wszystkimi składnikami potrzebnymi do funkcjonowania prowincjonalnego życia tutejszych mieszkańców. W oddali widzę remizę strażacką, aptekę oraz pocztę. Ciekawie prezentuje się karczma, urząd pocztowy oraz dom żydowski. Jest wiele innych, przypominających nam o wszystkich rzemiosłach jakie wówczas funkcjonowały na potrzeby ludzkie.

 

Apteka oraz Urząd Gminy, dwa obiekty bardzo ważne dla funkcjonowania niewielkiej społeczności. Niektóre z budynków są otwarte i zapraszają do środka. Zobaczmy więc, co też zastaniemy wewnątrz.

  

Apteka, urząd pocztowy oraz wnętrze domu mieszkalnego. Wszystko dopracowane w każdym calu.

 

Tak właśnie wyglądały małe miasteczka południowo wschodniej Polski przeszło 100 lat temu. Stoję i wyobrażam sobie że to klimat takich miejsc jak Jaśliska, Bircza, czy też Rybotycze. Miejsca o charakterze drobnomieszczańskim w których przeróżne kultury przenikały się i współpracowały wzajemnie, a wszystko to odbywało się naturalnie poza politycznymi rozgrywkami wielkich mocarstw.

 

Podążam w stronę „Krainy Bojków„. W rzeczywistości ta grupa etnograficzna, zamieszkiwała tereny Karpat Wschodnich od Wielkiego Działu w Bieszczadach po dolinę Łomnicy w Gorganach. Dziś praktycznie nieistniejąca na ziemiach polskich, po masowych wysiedleniach w ramach ” Akcji Wisła „. Lud pochodzenia rusińskiego oraz wołoskiego, trudnił się na co dzień pasterstwem oraz rolnictwem. Zamieszkiwał w dolinach górskich budując drewniane chaty łączące w sobie część mieszkalną jak i  gospodarczą.

 

Bojkowska cerkiew z Rosolina ( pow. Ustrzyki Dolne ), wybudowana w 1750 r. ufundowana przez Onufrego Giebułtowskiego właściciela wsi, opuszczona w 1951 r i przeniesiona do skansenu sześć lat później. Cerkiew od samego początku nie posiadała ikonostasu. Zamiast niego znajdowały się w niej trzy ołtarze z przedstawieniami koronacji Matki Bożej,św. Jana Nepomucena i św. Mikołaja.

 

Przechodzę dalej w ” Łemkowski Świat ” dobrze mi znany i często odwiedzany, gdy bywam w Beskidzie Niskim. Tam właśnie, w tych niesamowitych choć niewielkich górach, naród ten żył przez wieki, uprawiał ziemię i wypasał owce zanim sławetna „Akcja Wisła” nie zniszczyła wszystkiego …

 

W pobliżu znajduje się cerkiew greckokatolicka sprowadzona z dawnej wsi łemkowskiej, znajdującej się w pustej dolinie Beskidu Niskiego. Wieś nosi nazwę Ropki i jest jedną z wielu drzazg w oczach dawnych decydentów stanowiących o tragicznych w skutkach wyrokach. Świątynia jest wyremontowana, posiada piękny ikonostas z XIX w. autorstwa braci Bogdańskich.

 

Kolejny sektor przede mną, tym razem naftowy. Zainteresowani tematem odnajdą tu eksponaty pochodzące z dawnych kopalń ropy naftowej licznie występujących na terenie Podkarpacia. Do najbardziej znanych miejscowości w których wydobywano ropę należą: Bóbrka, Grabownica, Łodyna, Ropieńka oraz Wańkowa.

Tuż za sektorem naftowym rozciąga się ” Kraina Pogórzan Zachodnich „. Grupa w całości polska przeważnie budowała zagrody, w których domy  w przeciwieństwie do pokazanych wcześniej bojkowskich oraz łemkowskich, nie stanowiły jednej całości wraz z inwentarzem.  Podstawą gospodarki było rolnictwo, natomiast hodowla nie odgrywała tu znacznej roli. Rozwinęło się rzemiosło, w szczególności tkactwo. Pogórzanie Zachodni występowali na obszarze Pogórza Ciężkowickiego, Pogórza Strzyżowskiego oraz Pogórza Jasielskiego.

 

Kolejny fragment Skansenu poświęcony jest Dolinianom – grupie etnograficznej pochodzenia polsko – ruskiego. Dolinianie mieszkali w zagrodach jednobudynkowych, trudnili się przede wszystkim rolnictwem, aczkolwiek specjalizacją niejednej wsi, była produkcja galanterii drewnianej np. wyrób łyżek oraz wrzecion. Grupa zamieszkiwała okolice Sanoka oraz Leska.

 

Wchodzę w ostatni sektor, należący do Pogórzan Wschodnich. Podobnie jak ich pobratymcy z zachodu zajmowali się przede wszystkim uprawą roli, a także tkactwem oraz kamieniarstwem. Zamieszkiwali Pogórze Strzyżowskie, Pogórze Dynowskie, oraz Doły Jasielsko – Sanockie.

” Świat Pogórzan Zachodnich ” imponuje wspaniałą mozaiką dawnych zabudowań wiejskich. Zgromadził ich w tym sektorze największą liczbę. Powyżej na zdjęciach, przedstawiona zagroda plebańska z widoczną plebanią, studnią oraz stajnią.

Skansen w Sanoku – ostanie słowo

 

Niesamowity i jakże realistyczny obraz dawnej, polskiej wsi … Dziś tylko wyobrazić sobie możemy ten dawny nieskażony świat, którego jedynie namiastkę poczuć możemy w parkach podobnych do opisanego powyżej. Osobiście mam nadzieję że skansen w Sanoku będzie się rozwijał. W najbliższej przyszłości planowana jest budowa repliki synagogi w Miasteczku Galicyjskim. Kibicuję więc jak najszybszej realizacji tego założenia, a Was zachęcam do zapoznania się z naszym wspaniałym dziedzictwem, które dzięki wsparciu miłośników kultury i etnografii Karpat zostanie zapamiętane na zawsze …

Tekst i zdjęcia : Tomasz Gołkowski